Cumhurbaşkanlığı Seçimlerine İlişkin Bilgiler

Cumhurbaşkanlığı Seçimlerine İlişkin Genel Değerlendirme

ð Bugüne kadar 18 kez Cumhurbaşkanlığı seçimi yapılmıştır.

Cumhuriyetin ilanından günümüze kadar 18 kez Cumhurbaşkanlığı seçimi yapılmıştır. 1980’de yapılan seçimlerden sonuç alınamamış, diğer 17 seçim, Cumhurbaşkanının seçimiyle sonuçlanmıştır. Bir Cumhurbaşkanımız da seçimle değil halkoylamasıyla belirlenmiştir. (Kenan Evren)

Bugüne kadar sonuç alınmış 17 Cumhurbaşkanlığı seçiminden:

§ 13’ü birinci turda sonuçlanmıştır:
M. Kemal Atatürk (4 kez), İsmet İnönü (4 kez),

Celal Bayar (3 kez), Cemal Gürsel (1 kez) ve Cevdet Sunay (1 kez)

§ 3’ünde ise üçüncü turda sonuç alınmıştır:
Turgut Özal, Süleyman Demirel ve A. Necdet Sezer.

§ 1 seçim 15. turda sonuçlanmıştır:
Fahri Korutürk.

§ 1 seçim sonuçsuz kalmıştır (1980).

ð 13 seçimde tek aday, diğerlerinde birden çok aday çıkmıştır

• 1923 - 1961 yılları arasında yapılan 12 Cumhurbaşkanlığı seçimine tek aday katılmış, bu seçimler 1. turda sonuçlanmıştır.

• 1966’dan günümüze kadar yapılan 5 seçimde birden çok aday çıkmış, yalnızca bir seçim birinci turda sonuçlanabilmiştir.

* Cevdet Sunay 1. turda,

* Fahri Korutürk, 24 günlük bir seçim sürecinde, 15. turda,

* Turgut Özal, 12 günlük bir seçim sürecinde, 3. turda,

* Süleyman Demirel, 9 günlük bir seçim sürecinde, 3. turda,

* Ahmet Necdet Sezer, 9 günlük bir seçim sürecinde, 3. turda,
seçilmişlerdir.

ð Çok partili dönemde bir seçim yalnızca bir partinin katılımıyla sonuçlanmıştır

1989 seçimlerindeki oylamalara muhalefet katılmamıştır. Turgut Özal, yalnızca ANAP’lı milletvekillerinin ve bir bağımsız üyenin katıldığı birleşimde Cumhurbaşkanı seçilmiştir.

ð İki seçimde Anayasa değişikliği girişimi yapılmış, ancak sonuç alınamamıştır

• 1973’de seçim turları devam ederken TBMM’deki siyasi partiler, ortak bir aday üzerinde anlaşamayınca, Cumhurbaşkanı Cevdet Sunay’ın görev süresinin iki yıl uzatılması konusunda görüşbirliğine varmıştır. Ancak bu konudaki anayasa değişikliği önerisi, hem Millet Meclisi hem de Senatoda reddedilmiştir.

Bunun üzerine AP, CHP ve CGP; Kontenjan Senatörü Fahri Korutürk’ün adaylığı konusunda uzlaşmaya varmışlar, 15. tur oylamada aday gösterilen Fahri Korutürk gerekli oy çoğunluğunu sağlayarak Cumhurbaşkanı seçilmiştir.

• 2000 seçimi yaklaşırken hükümet partileri arasında sağlanan görüşbirliği ile Cumhurbaşkanlarının görev süresini 5 yıla indiren ve bir kez daha seçilmelerine olanak sağlayan anayasa değişikliği önerisi TBMM’ye sunulmuştur. 5 artı 5 diye adlandırılan ve DYP de desteklemiştir.

Öneri TBMM’de reddedilmiş, daha sonra siyasi partilerin ortak adayı olan A. Necdet Sezer Cumhurbaşkanı seçilmiştir.

2. Cumhurbaşkanlarına İlişkin Bilgiler

ð 1921 ve 1924 Anayasalarının yürürlükte olduğu dönemlerdeki Cumhurbaşkanları, ardı ardına birçok kez seçilmişlerdir: M. Kemal Atatürk (4 kez), İsmet İnönü (3 kez), Celal Bayar (3 kez).

1961 ve 1982 Anayasalarının yürürlükte olduğu dönemlerde göreve gelen Cumhurbaşkanları ise birer kez seçilmişlerdir.

ð Bir Cumhurbaşkanı da, TBMM’nin henüz kapalı olduğu dönemde halkoylamasına sunulan Anayasanın kabulüyle birlikte –Anayasanın geçici 1. maddesi gereğince- göreve gelmiştir: Kenan Evren.

ð 1961 ve 1982 Anayasalarına göre seçilen Cumhurbaşkanlarının görev süresi 7 yıldır.

1924 Anayasasına göre görev süresi “Bir seçim devresi” olarak tanımlanmıştır. Milletvekili seçimlerinin zamanında yapılması halinde 4 yıl olan görev süresi, seçimlerin erkene alınması halinde kısalmaktadır.

Bu Anayasaya göre seçilen Cumhurbaşkanlarından M. Kemal Atatürk’ün, 3. ve 4. Yasama Dönemlerindeki görev sureleri 4 yılın altında kalmıştır .

İsmet İnönü ise 6, 7. ve 8. Yasama Dönemlerindeki görev süreleri ile Celal Bayar’ın 9. ve10. Dönemlerdeki görev süreleri 4 yılın altında kalmıştır.

ð En uzun süre görev yapan Cumhurbaşkanı, M. Kemal Atatürk’tür.
(15 yıl 12 gün)

Onu 11 yıl 6 ay 11 gün ile İsmet İnönü, 10 yıl 5 gün ile Celal Bayar izlemektedir. En kısa süre görev yapan Cumhurbaşkanı ise 3 yıl 5 ay 8 gün ile Turgut Özal’dır.

ð İlk iki Cumhurbaşkanı tek partili dönemde seçilmiştir: M. Kemal Atatürk ve İsmet İnönü.

Dokuz Cumhurbaşkanı ise çok partili dönemde göreve gelmiştir: İsmet İnönü, Celal Bayar, Cemal Gürsel, Cevdet Sunay, Fahri Korutürk, Kenan Evren, Turgut Özal, Süleyman Demirel ve Ahmet Necdet Sezer.

(İsmet İnönü, hem tek partili hem de çok partili dönemde seçilmiştir.)

ð İlk üç Cumhurbaşkanı, Türkiye Cumhuriyetinin kurucuları arasından seçilmiştir:

Mustafa Kemal Atatürk, İsmet İnönü ve Celal Bayar.

ð Altı Cumhurbaşkanı asker kökenlidir:

Mustafa Kemal Atatürk, İsmet İnönü, Cemal Gürsel, Cevdet Sunay, Fahri Korutürk ve Kenan Evren.

ð Dört Cumhurbaşkanı ise sivil kökenlidir:

Celal Bayar, Turgut Özal, Süleyman Demirel ve Ahmet Necdet Sezer.

ð Dört Cumhurbaşkanı partilerinin Genel Başkanı iken seçilmişlerdir:

Mustafa Kemal Atatürk, Celal Bayar, Turgut Özal ve Süleyman Demirel.

ð İki Cumhurbaşkanı, Başbakanlık görevinde iken seçilmişlerdir:

Turgut Özal, Süleyman Demirel.

ð Üç Cumhurbaşkanı Parlamento dışından seçilmiştir:

Cevdet Sunay, Kenan Evren ve Ahmet Necdet Sezer.

• Genelkurmay Başkanı iken adaylığı kararlaştırılan Cevdet Sunay, görevinden ayrılarak Cumhurbaşkanı Kontenjanından Senatör olarak atanmış ve bu suretle TBMM üyeliğini kazandıktan sonra aday gösterilerek seçilmiştir.
  
• Kenan Evren Anayasaya ilişkin halkoylaması sonucunda Cumhurbaşkanlığı sıfatını kazanmıştır.

• Ahmet Necdet Sezer ise 1982 Anayasasının TBMM üyesi olmayanlara sağladığı adaylık olanağından yararlanarak seçilmiştir.

ð Askeri müdahaleler dönemlerindeki Devlet Başkanları, sivil yönetime geçildiğinde, Cumhurbaşkanlığı görevini üstlenmiştir: Cemal Gürsel (TBMM’de seçilerek), Kenan Evren (halkoylamasıyla)

ð İki Cumhurbaşkanı, görevleri başındayken vefat etmiştir: Mustafa Kemal Atatürk ve Turgut Özal.

ð Bir Cumhurbaşkanı, askeri müdahale sonucunda görevini bırakmak zorunda kalmıştır: Celal Bayar.

ð Bir Cumhurbaşkanının görevi, uzun süren rahatsızlığı sonucu hazırlanan Tıbbi Kurul Raporu üzerine sona erdirilmiştir: Cemal Gürsel.

ð Üç Cumhurbaşkanı, görevlerini yeni seçilen Cumhurbaşkanlarına devretmiştir: 1950’de İsmet İnönü Celal Bayar’a, 1989’da Kenan Evren Turgut Özal’a, 2000’de Süleyman Demirel A. Necdet Sezer’e.

ð Üç Cumhurbaşkanı, 7 yıllık görev süreleri dolduğunda görevlerinden ayrılmış -ve yeni Cumhurbaşkanları henüz seçilemediğinden- görev devri yapılamamıştır: Cevdet Sunay, Fahri Korutürk, ve Süleyman Demirel.

Kaynak: TOPLUMSAL EKONOMİK SİYASAL ARAŞTIRMALAR VAKFI